Johann Wolfgang von Goethe

Johann Wolfgang von Goethe (28. elokuudu 1749 Frankfurt am Main - 22. kevätkuudu 1832 Weimar) on germuanilaine yleisnero: runoilii, romuanukirjuttai, gumanistu, tutkii, taidoilii da kymmenen vuvven aijan valdivon piäministru. Goethe pietäh germuanienkielizen kaunehliteratuuran vaikutusvaldazennu ristikanzannu.

Eloskerdu

Goethe roinnuhes vahnas germuanilazes laukkulinnas Frankfurt am Main bohattu byrgeru Johann Kaspar Ghoeten (1710-1782) perehes. Wolfgangan tuatto oli imperuatoran nevvoi da endine advokuattu. Muamo, Katarina Elizabet Ghoete (endizel sugunimel Textor, 1713-1808) oli linnan piälikön tytär. Goethen kois oli bohattu bibliotiekku, kuduas Wolfgang lugi äijän kniigua. Wolfgang sai kodiopastundan. Paiči germuanien kieldy häi maltoi frantsien, latinan, griekan da italien kieldy. Vuvvennu 1765 Goethe lähti opastumah Leiptsigan yliopistoh da loppi opastundan Strasburgan yliopistos vuvvennu 1770. Hänes tuli oigevuksen tiedodouhtori, ga häi ei ole kiinnostunnuh oigevustiedoh.

Leiptsigas Wolfgang mieldyi tyttöh da algoi kirjoittua runoloi. Paiči runoloi Goethe kirjoitti i tostu tevostu. Muutos luomisruavos tapahtui, konzu häi vastai Gerderan, kudai kerdoi hänele omis mielis poeezies da kul’tuuras. Strasburgas Wolfgang tunnisti iččiedy runoilijannu.

Luomisruado

Goethen luomisruavon alguetuapan enzimäine merkičči tevos on druama «Gottfried von Berlichingen» (1773), kudai äijäl vaikutti yhtenaigalazih. Tämän tevoksen avul Goethe piäzi germunilazen literatuuran enzimäzih rivilöih. Kuulužin tevos on «Faust»-tragedii, kuduadu Goethe kirjoitti kogo elaijan. Wolfgang kirjoitti ”Faust”-tevostu läs 60 vuottu da se kuvailou kirjuttajan luomisruavon kaikkie etuapoi. Ga Goethen yhtenaigalazet piettih «Die Leiden des jungen Werther»-tevostu parahannu tevoksennu.

Tevokset

Clavigo, 1774
Die Leiden des jungen Werthers, 1774
Iphigenie auf Tauris, 1779—1788
Torquato Tasso, 1780-1789
Der Erlkönig, 1782
Die Metamorphose der Pflanzen, 1790
Hermann und Dorothea, 1794
Faust, 1774—1832
Zur Farbenlehre, 1810
West-östlicher Divan, 1819