Kuldazet kukkizet, kaunehet kanazet
Kuldazet kukkizet, kaunehet kanazet on piästetty ilmah vuvvennu 2014. Kirjan luadijoinnu ollah Karjalan tiedokeskuksen Kielen, literatuuran da histourien instituutan tutkijat L'udmila Ivanova da Valentina Mironova. Hyö sanellah, kui nostua lembie da pidiä svuad’bu karjalazeh tabah.
Kirjan luadijat
[kohenda | kohenda tekstu]L’udmila Ivanova da Valentina Mironovaollah karjalazen folklouran tutkijat. Hätken aigua ruatah yhtes, ollah piästetty ilmah mondu kirjua jogahine omas teemas. Kirju ”Kuldazet kukkizet, kaunehet kanazet” on tutkijoin enzimäine yhtehine kirju. Materjualua sih niškoi kerättih iče da otettih arhiivois. Kielen, literatuuran da istourien instituutan kollektsiet sit puoles ollah rikkahat.
Kirjan tarkoitus
[kohenda | kohenda tekstu]Tämä ei ole enzimäine kirju kogonah täs teemas. Iče tutkijat, kirjan luadijat, sanotah, ku jo on olemas perinpohjaine tutkimus – Jurii Surhaskon kirju “Karjalazen svuad’ban piendytavat”. Sidä voibi sanuo karjalazen svuad’ban entsiklopediekse. Yhtelläh uvven kirjan luadijoil tarkoitus oli ozuttua omua, uuttu, luadie sit kirjas eruoju da enne kaikkie rahvahale pättävy. Ku olemas olluttu materjualua rahvas voidas käyttiä iččeh hyväkse, kengo ruadajes, kengo eläjes. Tänäpäihäi äijät on ruvettu pidämäh libo tahtottas pidiä svuad’bu karjalazeh tabah. Äijät folklourukollektiivatgi ruvettih elävyttämäh da ozuttamah vahnua karjalastu svuad’buperindyö. Pruazniekoisgi nygöi juohatellah rahvahale, mibo on lembi da kui karjalazet sidä nostettih.
Kirjan syväindö
[kohenda | kohenda tekstu]Kirjan enzimäine puoli on kirjan luadijoin tutkimukset. L’udmila Ivanova tarkah kirjuttau lemmes. Tämä teemu karjalazes rahvahanrunohuos on vähäl tutkittu, sit ei ole äijiä kirjutettu. Paiči lemmen nostandua tutkii ottau paginale sen, kui viluškoitettih da pastutettih.
Lemmen kirjutustu jatkau Valentina Mironovan tutkimus karjalazes svuad’bas – kedä pidi olla svuad’bas, heijän roulis, svuad’ban piendäs iččenäh. Tutkii ližiäy täh svuad’bas pajatettavua: itkuvirty, runuo, liiristy pajuo, častuškua, tuou sananpolvie da sananpiädy, frazeologizmua.
Kirjan toine puoli on svuad’boin stsenaariet. Net ollah tovellizet stsenaariet, kudamii luajittih mennyön vuozisuan keskipuolel Karjalas, konzu vie nämä perindöt oldih elävät. Net stsenaariet oldih ruokos Kielen, literatuuran da istourien instituutan arhiivas. Niilöis on karjalaine svuad’bu kogonah, sen joga askel, neiskylys svuad’ban piendässäh ženihän talois.
Stsenaariedu on nelli, lugii tuttavuu Vieljärven, Pižin, Kalevalan da Imatjärven svuad’bah. On ozutettu pohjaine da suvi-karjalaine svuad’bu. Valentina Mironovan mugah ei ole äijiä eruo pohjazen da suven svuad’ban välis, enimytteh kai on yhtenjyttyine. Suves nägyy vai vähäine ven’alazen svuad’ban vaikutus, sie voidih pajattua ven’alaziigi pajoloi. Pohjazes, vastukarai, on säilynyh ennevahnallistu elementua. Pat’vaška – svuad’ban ohjuaju – on svuad’bas vaiku pohjazes.
Kirjan lopus on pieni sanakirjaine, kus on lugijoile tundemattomien sanoin sellitändy. Ližäkse kirjas on I.K. Inhan vahnua svuad’bukuvua.
Kirju on piästetty ilmah Juminkeko-fondan vuoh ECHO-projektan hantuzis.
Kuldazet kukkizet, kaunehet kanazet
[kohenda | kohenda tekstu]”Ei lembi lendoh lähte”
[kohenda | kohenda tekstu]L’udmila Ivanova: - Tutkijes olen ovvostannuh, ku lembie ellendettih leviesti, se ei olluh kiini vaiku naizen libo miehen lembeh. Sanommo, XIX vuozisuan lopus lembie nostettih vaiku nuorile neidizile, harvah brihoile, ga sidä enne paistih mollemban sugupuolen lemmes igäh kaččomattah. Karjalan kieles on äijy sanua, kudamien juurennu on lembi-sana. Paistih naizien da miehien lemmettömyös, yhtelläh puaksumbah naizien: ”Lemmettömyön täh eräs jiäy ukottah”. Samua tarkoittau lemmetöi-sana. Lemmettömänny voi olla briha, miesgi. Suojärvel sanottih oli Muigei Peša, kudai oli lemmetöi, käi koziččemah kaksikymmen seiččie kerdua, ga mugai jäi naimattah. Lembi ei olluh vaiku naizen da miehen lemmenny, ezimerkikse, Siämärven kaupiččijat sanottih lemmetöi aigu. Se oli moine aigu, konzu ei myvvitännyh, ei olluh ostajua. Sanottih nengagi: ”Lemmettömys gu lähtöy kel, ga ei vedele nikus”. Puaksuh lembi tarkoitti samua kui oza, lykky. Sanottihhäi karjalazet, konzu rubei lykystämäh, konzu dielot ruvettih hyvin menemäh: ”lähtie lembeheze”. Täs merkičykses eigo olluh eruo sugupuoliloin välis, eigo se olluh kiini igäh: ”Ken syytä suuttuu, se lemmetä leppyy” libo ”Tuatal lembi langeni, ei poijat varata händy”. Karjalazet sežo sanottih: ”Tyttö lemmetöi, kui lindu siivetöi”. Lembie pidi kaččuo da akkiloija: ”Älä elosta lemmen ker, lembi pettäy, dai älä elostele ni tulen ker, tuligi voibi pettiä”. Lienne ku neidine noudanuh kaikkii kieldoloi, ruadoi kai kunnolleh, lembi oli hänen puolel, silloi sanottih: ”Ei lembi lendoh lähte”.
Viluškoitandu
[kohenda | kohenda tekstu]”Toiči pidi viluškoittuagi, ku ylen äijäl neidine libo briha tuaskuaheze mielespiettäviä. Viluškoittajes otettih kalmužimal kolme kivie kalman reunas, lämmitettih kyly da pandih nämä kivet vedeh omah astieh. Kylys valatettih neidisty libo brihua, kudamua tahtottih viluškoittua sil viel da luveteltih: ”Vilustu ... (nimi), kui vilut ollah nämä kalman kivet”. Tämän jälles kivet viettih järilleh kalmoile.”
Pastutandu
[kohenda | kohenda tekstu]”Lemmen nostandua nikonzu ei vastustettu, pastutanduhäi oli riähky. Ylen paha oli kuolluon nieglu, konzu ezmäi pystytettih nieglu laučal virujan kuolluonsovan helmah taganpäi, sit peitoči pystettih se neidizele sobih, kudaman piäl tahtottih nagrua, sit ”höndy moien uni kuadui, hänenke sai hos midä ruadua”. Yhtelläh rahvas pastutettih, niilöis ei olluh suurdu vigua. Kaikelleh pastutettih. [[Category:Karjalan kirjalližus|K]